سنتز و بررسي کارايي ترکيب سنتتيک فرومون جنسي ساقه خوار نيشکر، Sesamia cretica

مهرداد تبريزيان، حسين فرازمند، حسين رنجبر اقدم، سوسن نظری تابک و امير چراغي

بخش تحقيقات آفتکشها، موسسه تحقيقات گياهپزشکي کشور، تهران، ايران.

بخش تحقيقات حشرات زيان آور، موسسه تحقيقات گياهپزشکي کشور، تهران، ايران.

موسسه تحقيقات نيشکر، اهواز، ايران. [email protected]

در اکثر مناطق زیر کشت ذرت و نی شکر ایران، آفات ساقه خوار  Sesamia spp.در کاهش محصول نقش عمده ای دارند. ساقه خواران جنس  Sesamiaدارای گونه های مختلفی می با شند در حال حا ضر به دلیل مشاهده خسارت روز افزون Sesamia creticaعلیرغم کنترل شــیمیایی توجه خاصــی به اســتفاده از روش های جایگزین جهت کنترل آنها شــده اســت. یکی از روش های مورد توجه اســتفاده از فرومون های مصنوعی میباشد. به دلیل عدم کارایی و عملکرد مناسب فرومون های وارداتی در شکار پروانه های نر Sesamia cretica، رفع این نقیصه جزء اهداف این پروژه بوده ا ست.ابتدا شفیره های این گونه از مزارع نیشکر خوز ستان جمع آوری و بعد از جدا سازی شفیره های نر و ماده، مواد فرار به و سیله روشSPMEمورد شنا سایی قرار گرفت. 3مولکول گزارش شده تو سط Avand-Faghih and Frerot (2008)شـــامل (Z)-9-tetradecen-1-olو (Z)-9-tetradecen-1-yl acetateو(Z)-11-hexadecen-1-olدر آزمایشگاه سنتز فرومون موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور ساخته و به نسبت 80:10:10در دوزهای 0.5،1و  2میلی گرم فرموله گردید و به همراه  3نوع فرومون از شــرکت های Russel،  Econexو  Silvandersonدر طرح بلوک کامل تصــادفی در مزارع نیشــکر موسسه تحقیقات نیشکر اهواز در  4تکرار در سال زراعی 1392آزمایش گردید. نتایج نشان داد بین تیمارها اختلاف معنی دار در سطح 1%وجود داشــت. تیمارهای دوز 0.5،1و 2با میانگین شــکار 0.1562 , 0.1145 , 0.2083در گروه Aو تیمارهای فرومون های شرکت های Russel، Econexو     Silvandersonبدون شکار حتی یک پروانه در گروه B قرار گرفتند. آنالیزفرمولا سیون فرومون های وارداتی به وسیله دستگاه جرم سنجی و برگه آنالیز ارایه شده توسط شرکت های وارد کننده نشان دهنده وجود دو مولکول (Z)-9-tetradecen-1-olو (Z)-9-tetradecen-1-yl acetate در ســـاختار فرمولاســـیون آنها بود. فرومون های وارداتی هیچ کدام دارای مولکول سوم یعنی (Z)-11-hexadecen-1-olدر فرمولاسیون خود نبودند و به همین دلیل در آزمایشهای مزرعه نیشکر قادر به شکار پروانه آفت نبودند و در گروه Bقرار گرفتند. فرومون ساخت مو سسه به دلیل وجود این مولکول در ساختار فرمولا سیون خود قادر به شکار پروانه های نر Sesamia creticaبود و تمامی دوزها در گروه A قرار گرفتند. درآزمایشی دیگر جهت تعیین نوع مناسب تله، 2نوع تله دلتا (Delta trap) و تله قیفی (FunnelTrap) در طرح بلوک کامل تصــادفی مورد آزمایش قرار گرفتند. در این آزمایش تیمارهای تله قیفی با دوز 1میلیگرم و 2میلیگرم از فرومون ساخت موسسه با شکار متوسط 0.3663 و 0.3309در گروه A و تیمارهای تله دلتا با دوز 1و 2میلیگرم ساخت موسسه با شکارمتوسط 0.0000و 0.0074در گروه B قرار گرفتند. لذا میتوان نتیجه گرفت جهت استفاده ازفرومون جنسی  Sesamia creticaدر فرمولا سیون آن از 3مولکول یاد شده ا ستفاده نمود وتله منا سب جهت شکار پروانه آفت نوع قیفی بمراتب مناسب تر از نوع دلتا میباشد.